Duizend weken

door Peter Ritmeester (kortere versie 14 december 2024 in NRC Handelsblad)

En toen waren we bij nummer 1000. Bijna twintig jaar heb ik elke week een zaterdagsudoku voor NRC gemaakt. Viel er een feestdag op zaterdag, dan verscheen de puzzel op vrijdag. In voor- en tegenspoed: voor een vakantie altijd vooruitwerken en bij tegenslag of verdriet even flink zijn.

De eerste keer dat voor mij de term ‘sudoku’ viel was mei 2005. Ik kreeg een mailtje uit de VS van mijn vriend Will Shortz, kruiswoordredacteur van The New York Times. Hij vroeg of ik met spoed 300 sudoku’s kon leveren, voor drie boeken. Met spoed! Gisteren! In het Verenigd Koninkrijk was namelijk een enorme sudoku-rage losgebarsten en het was essentieel in de VS de eerste te zijn.

Uiteraard wilde ik dat, maar wel vreselijk om er 300 met de hand te moeten maken. Gelukkig werkten er toen bij mijn bedrijfje PZZL.com twee programmeurs: Ellen Goudsmit en  Oto Bossert. Een sudoku-generator maken is voor een beetje programmeur een dag werk. Maar dan heb je nog geen leuke puzzel.

Voor een leuke puzzel moet je de oplosmethodes programmeren die mensen, niet computers, het liefst gebruiken. Extra aanwijzingen kunnen toevoegen om de moeilijkheidsgraad goed te krijgen. De oplosalgoritmes die ik verzon konden Ellen en Oto vervolgens programmeren.

Op een woensdagavond, twee weken na zijn mailtje, mailde ik Will 300 pdf’s, en donderdagochtend met het vliegtuig naar Turkije: vakantie. Maar nog wel even voor de zekerheid alles oplossen, op een stretcher naast het zwembad.

DE ALLEREERSTE
Terug van vakantie bedacht ik de variant met de vier extra grijze vakken, waar de cijfers 1 tot en met 9 óók maar een keer in mogen voorkomen. Om het een exclusief karakter te geven bood ik die vervolgens alleen aan de NRC aan. Zaterdag 8 oktober 2005 verscheen daar de eerste zaterdagsudoku.

Nog steeds is de zaterdagsudoku meer dan alleen op een knop drukken: uit een berg gegenereerde puzzels selecteer ik de in mijn ogen leukste, waarna Ellen ze nog eens oplost en commentaar geeft.

NRC.NEXT
In 2006 verscheen nrc.next voor het eerst, met dagelijks een sudoku, die men later ook in de NRC zou gaan doorplaatsen. Doordeweeks gaan we nu inmiddels richting de 5000, en daar waren we al voorbij geweest, als er geen kredietcrisis was geweest.

NRC Next ging in 2008 niet lekker. Door de afname van het aantal advertenties ging de verhouding redactionele- en advertentiepagina’s scheef lopen. Men besloot te schrappen wat niet met nieuwsvoorziening te maken had, en dus ook de sudoku. Jammer maar helaas.

Wat schetst mijn verbazing toen ik niet veel later (januari 2009) door chefredacteur Hans Nijenhuis werd gebeld: ze hadden een fout gemaakt. Er waren zo veel klaagmails binnen gekomen — “Wilt u dan dat ik de Telegraaf ga kopen?” — dat ze het terug wilden draaien. Of ik ze aub weer wilde maken. Grote klasse dat hij zelf belde.

Als Star Wars fan kon ik het vervolgens niet laten te zeggen: “Never Underestimate The Power of the Puzzle” en dat stond de volgende ochtend bovenaan op de voorpagina. 🙂

HYPER SUDOKU
De sudoku-rage was inmiddels alom aanwezig. We maakten sudoku’s voor boeken, kranten, tijdschriften en scheurkalenders. Voor The New York Times maakten we een sudoku-legpuzzel en een interactieve versie voor op hun website. In 2006 was er voor het eerst een WK Sudoku in Lucca, Italië, georganiseerd door de World Puzzle Federation, waar ik in het bestuur zat. Het is nog steeds een jaarlijks evenement.

We moesten ook allerlei wieltjes uitvinden. Wat is het meervoud van ‘sudoku’, wat het verkleinwoord? Toen Will en ik in 2005 een boek maakten met sudokuvarianten, moesten we een Engelse naam voor de NRC-variant bedenken. Ik kwam met ‘Sudoku Extra’, Will met ‘Hyper Sudoku’. Hyper Sudoku werd het, en zo wordt onze variant nu internationaal op internet genoemd.

SYMMETRIE
In Japan werd het als een grote stap voorwaarts geafficheerd toen de diagrammen symmetrisch werden. Maar was dat wel beter? Je hangt ze niet aan de muur, het gaat er gewoon om dat ze zo leuk mogelijk zijn. Stel je hebt de perfecte puzzel, ga je dan een overbodig cijfer toevoegen omdat hij anders niet symmetrisch is?

Zelf vind ik een symmetrisch diagram ook saai, ontdaan van alle spanning. Bij een niet-symmetrisch diagram wordt je aandacht getrokken door een samenklontering van cijfers ergens, een in het oog springende configuratie. Bij een symmetrisch diagram is de placering van de cijfers overal gelijk, het gaat alleen maar om de cijfers zelf. Er is minder gaande.

Dus na rijp beraad besloten de puzzels, tegen de stroom in, niet-symmetrisch te maken. Een jaar later sprak ik bij een WK een uitgever van een groot puzzelbedrijf, die zei dat sommige anderen hun sudoku’s “niet eens symmetrisch konden maken”.  Uiteraard heb ik hem maar in zijn waan gelaten.

Om met veel plezier de jaren erna te constateren dat diezelfde uitgever steeds vaker niet-symmetrische sudoku’s ging publiceren 🙂

THE MENTALIST

Een scene uit de hitserie The Mentalist (seizoen 2, aflevering 14, 2010). Dit is ’mentalist’ Patrick Jane die met zijn briljante invallen telkens weer een misdaad weet op te lossen. Kennelijk vond de regisseur dat zijn genialiteit werd onderstreept met een sudokuboek in zijn handen. Dit is ons 3e boek: Easy to Hard. Puzzels 1-25 zijn easy, 26-50 intermediate, 51-75 demanding en 76-100 very hard. Hij doet hier puzzel 74. Onze zaterdagsudoku’s zijn moeilijker!

HYPER SUDOKU X
De echte gekte is nu wel voorbij, maar de sudoku is er nog. En terecht: het is gewoon een erg leuk puzzeltype. Op nrc.nl is de sudoku al jaren elke dag de meest bezochte pagina. Ik sla een doorwrocht journalistiek artikel hoger aan dan een puzzeltje, maar dat vind ik toch wel erg leuk.

De eerste sudoku’s verschenen vanaf 1979 in de VS onder de naam Number Place. De twee lange diagonalen moesten toen ook 1-9 bevatten. Maar dat was niet meer zo bij de ‘Sudoku’ vanaf 1984 in Japan. Je vraagt je af waarom, want het levert leuke extra logica op. Vandaar dat ik in de loop van 2025 op woensdagen hier weer mee zal beginnen onder de naam Sudoku X. Een mooi begin van de volgende 1000 weken!

NUMMER 1000
Tot slot een feestelijk nummer 1000 plus wat oplostips, want hij is pittig!

Veel mensen denken dat hoe meer gegeven cijfers, hoe makkelijker de puzzel. Nummer 1000 laat zien dat dit niet altijd zo is. Een hobbel zou kunnen zijn:

In het grijze vak rechtsonder kan de 2 alleen nog maar in g7 of g8. Hetzelfde geldt voor de 8. Die twee vakjes moeten dus voor de 2 en 8 worden gereserveerd, waardoor in dat grijze vak de 9 alleen nog maar in h7 kan komen. Even later zou dit de situatie kunnen zijn:

In rij h komt de 3 in h2 of h4. Hierdoor kan er geen 3 in g2 (zelfde grijze vak). In kolom 2 komt nu de 3 in a2 of h2. En in kolom 4 in a4 of h4. Komt de 3 in a2, dan ook in h4. Komt de 3 in h2, dan ook in a4. Er komt dus een 3 in A2 of A4, waardoor voor a1 alleen nog de 4 overblijft. Deze truc heet een X-Wing. De truc kan in elke combinatie van twee kolommen of twee rijen voorkomen, dus ook bij de 1e en 9e kolom of rij.

Qua moeilijkheid zou deze puzzel ongeveer in het midden van een boekje Hyper Sudoku  ●●●●● (5 stippen) komen. Nummer 2000 wordt nog moeilijker 🙂